De zegetocht van het kapitaal

In 1904 heeft Rosa Luxemburg deelgenomen aan de Tweede Internationale, een congres voor socialistische partijen, dat werd gehouden in het Concertgebouw in Amsterdam. Zij heeft toen ook vergaderd in De Burcht. Dit vakbondsgebouw (1900) van de Algemeene Nederlandsche Diamantbewerkersbond (ANDB) was een ontwerp van architect Hendrik Petrus Berlage.

Tijdens haar 8-daagse verblijf heeft zij ongetwijfeld ook de fonkelnieuwe Beurs van Berlage (1903) gezien. Dat de socialist Berlage de opdracht voor de bouw van een beursgebouw had gekregen was opmerkelijk, want hij geloofde dat de beurshandel geen lang leven was beschoren. Daarom ontwierp hij een gebouw dat in de toekomst, na de zege van het socialisme, als groots gemeenschapshuis kon dienen, een ‘volkspaleis’. Bovendien moest het als Gesamtkunstwerk de geestelijke ontplooiing van mensen stimuleren. Zijn vriend en geestverwant Albert Verwey kreeg de opdracht te bedenken met welke wandversieringen, sculpturen en reliëfs er een organisch geheel met het architectonisch ontwerp tot stand zou komen.

Het reliëf Het Verkeer illustreert dat internationale handel – gesymboliseerd in boten, goederen en lastdieren uit alle windstreken, zoals paarden, stieren en kamelen – de verbroedering bevordert tussen de wereldvolkeren, zie de Chinees, de Arabier en de westerling. Daaruit zou uiteindelijk een verenigd Europa, zelfs een verenigde wereld voortkomen: gelijkwaardig en rechtvaardig. In het kwatrijn onder het reliëf, verwoordt Verwey dit ideaal als volgt:

De aard wordt straks één: de volkren zijn als groepen
Van d’eenen bond die heel haar bol beheerscht.
Door land, door zee, streeft trein, streeft vloot om ’t zeerst
Naar ’t wisslend doel  waarheen ze elkander roepen.

Dit kwatrijn heb ik vervangen door een tekst van Rosa Luxemburg uit 1915:

‘De brutale zegetocht van het kapitaal schiep de voorwaarden voor zijn eigen uiteindelijke ondergang, hij vestigde de kapitalistische wereldheerschappij, waarop alleen de socialistische wereldrevolutie kan volgen.’

Heel scherp zag zij de gevolgen van het kapitalisme. Haar droombeeld is nog ver weg, de brutale zegetocht van het kapitaal actueler dan ooit.