Spaanse burgeroorlog
Op 17 juli 1936 pleegt een groep rechtse generaals een staatsgreep tegen de progressieve Spaanse regering. De staatsgreep slaagt maar ten dele. De opstandelingen (Nationalisten) veroveren onder leiding van generaal Franco grote delen van noord en noordwest Spanje, maar het midden en zuiden blijven, net als Catalonië, de republiek trouw.
Gevolg is een bijna drie jaar durende burgeroorlog. In oktober 1936 wordt aan republikeinse zijde een volksleger opgericht, waarvan alle tot dan toe los van elkaar opererende linkse milities deel gaan uitmaken. Onderdeel van dat leger zijn de Internationale Brigades, die gevormd worden door ongeveer 32.000 buitenlandse vrijwilligers die de regering te hulp zijn geschoten. Onder hen zijn ook 700 Nederlanders.
Ondanks deze steun winnen de Nationalisten langzaam maar zeker terrein en als Barcelona in januari 1939 in hun handen valt, breekt dat het republikeinse verzet. Na de inname van Madrid eind maart van dat jaar roepen de Nationalisten zich uit tot overwinnaar. Tot 1975 blijft Franco in Spanje alleenheerser.
Slachtoffers: 246.000 nationalistische burgers en militairen en 387.000 republikeinse burgers en militairen. Tot nu toe worden nog steeds 114.000 Republikeinen vermist.
‘Spanjemonument’
met de tekst: ‘Ze komen er niet door’
Plaats: Nederland, Amsterdam-Noord, Plein Spanje 36-39
Ontwerp: Eddy Roos
Onthulling: 1986
Foto: Eddy Roos
De Internationale Brigades zijn onderdeel van het republikeinse volksleger dat in de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) tegen de Nationalisten van generaal Franco vecht. De eenheid bestaat uit ongeveer 32.000 vrijwilligers uit meer dan vijftig landen. Het zijn leden of sympathisanten van communistische partijen, maar ook socialisten, anarchisten en linkse liberalen/libertijnen. Van de ongeveer 700 Nederlandse vrijwilligers overleven zo’n 300 de strijd. Bij terugkeer wordt hen het Nederlands staatsburgerschap ontnomen omdat zij dienst hebben genomen bij een vreemde krijgsmacht.
Monument voor de gevallenen van Terrassa
Plaats: Spanje, Catalonië, Terassa, Carretera de Montcada
Ontwerp: Jaume Bazin
Onthulling: 1944
Foto: Wikimedia Commons
Dit standbeeld wordt in 1944 opgericht ter ere van de Nationalisten die in de Spaanse burgeroorlog zijn gesneuveld. Enkele jaren geleden is er een plaquette bij geplaatst: “De stad Terrassa gedenkt de slachtoffers van de oorlog”, dit om het tot een monument voor álle slachtoffers van de burgeroorlog te maken. De oorsprong van het monument is daarmee echter niet uitgewist. Nationalistische monumenten zijn in Spanje omstreden vanwege de nauwe banden van de Nationalisten met de Duitsers tijdens de Tweede Wereldoorlog, reden waarom ze vaak slecht worden onderhouden of verwijderd.
Monument voor de ballingen
Plaats: Spanje, Catalonië, Vajol, l’Alt Empordà
Ontwerp: Joan García-Codina en Lola Reyes
Onthulling: 2000
Foto: Vajol
Als Barcelona begin 1939 in handen van de Nationalisten valt, vluchten zo’n 440.000 Republikeinen (soldaten, militieleden en burgers) naar Frankrijk. Het monument is geïnspireerd op een foto van de familie Gracia Bamala, vader en zijn drie kinderen. Bij het bombardement op hun dorp Monzón komt moeder om. Anderhalf jaar later, in Frankrijk, sterft vader. De familie vraagt de kinderen terug te sturen en brengt ze dan naar een weeshuis waar ze als “slechte kinderen” worden behandeld omdat zij kinderen van de verliezers zijn.
‘Ter ere van allen die hun leven gaven voor Spanje’
tot 2005 genaamd ‘De gesneuvelde soldaat’
Plaats: Spanje, Catalonië, Barcelona, Ctra. de Montjuïc 66
Ontwerp: Miquel y Llucià Oslé
Onthulling: 1940
Foto: Wikimedia Commmons
Het kasteel van Montjuïc in Barcelona fungeert al heel lang als gevangenis en executieplaats als de Republikeinen het tijdens de burgeroorlog in bezit nemen. Zij zetten er bijna 1.500 mensen vast waarvan er ongeveer 250 worden geëxecuteerd. Na de val van Barcelona in 1939 worden hier duizenden republikeinse soldaten opgesloten en later gedeporteerd naar het concentratiekamp Horta bij Barcelona. In 1940 plaatsen de overwinnaars dit monument op de voormalige executieplaats als ‘De gesneuvelde soldaat’. In 2005 krijgt het zijn huidige naam.
Monument voor de slachtoffers van de executie op 10 september 1936
Plaats: Spanje, La Rioja, Lardero, Camino de Valhondo, Begraafplaats ‘La Barranca’ (het ravijn)
Ontwerp: Alejandro Rubio Dalmati
Onthulling: 1979
Foto: Wikimedia Commons
Het monument staat bij de begraafplaats waar 401 slachtoffers liggen van een executie door de Nationalisten op 10 september 1936. Meer dan 2.000 andere slachtoffers, afkomstig uit bijna elk dorp in La Rioja, liggen begraven in massagraven in de regio. Ook na afloop van de burgeroorlog, nog tot 1945, blijft de zogenaamde ‘Spaanse Witte Terreur’ massa-executies uitgevoeren op tegenstanders van de Nationalisten.
‘Guernica’
Plaats: Spanje, Madrid, Calle Santa Isabel 52, Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía
Schilder: Pablo Picasso
Onthulling: 1937
Foto: Wikimedia Commons
Guernica, in Spaans Baskenland, telt 5.000 inwoners. Het is maandag 26 april 1937, marktdag, als de stad met instemming van de Spaanse Nationalisten, wordt platgebombardeerd door het Duitse Condorlegioen en door Italiaanse bommenwerpers. Doel is om het Baskische verzet tegen de nationalistische opstand te breken. De stad wordt grotendeels verwoest. Over het exacte aantal dodelijke slachtoffers wordt tot op de dag van vandaag door historici getwist. Picasso maakt zijn beroemde schilderij (3,49 m hoog en 7,76 m breed) voor het (republikeinse) Spaanse paviljoen op de Wereldtentoonstelling van 1937 in Parijs.