Oorlog in Zuidoost-Europa
In de tweede helft van de negentiende eeuw begint de macht van het Ottomaanse Rijk te tanen, terwijl Rusland tegelijkertijd opkomt als nieuwe grootmacht aan de zuidoost grens van Europa. In 1878 vechten de twee mogendheden hun zoveelste conflict uit.
Als gevolg van de Russische overwinning in deze twaalfde Russisch-Turkse oorlog raken de Turken delen van hun Europese gebiedsdelen, waaronder Bulgarije en Roemenië, kwijt. In Turkije leidt dit tot een opstand van officieren die de multi-etnische Ottomaanse samenleving omvormen tot een homogene natiestaat gebaseerd op agressief Turks nationalisme.
Tegelijkertijd verstevigen de Russen hun greep op de regio, niet alleen op de Balkan en Oekraïne, maar ook op gebieden in de Kaukasus, die deels in Turkse, deels in Perzische handen zijn. Na de Eerste Wereldoorlog laten de Bolsjewieken er geen gras over groeien en na een korte periode van zelfstandigheid worden Armenië, Azerbeidzjan en Georgië ingelijfd bij de Sovjet-Unie. Pas na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1990 worden deze landen opnieuw onafhankelijk.
‘Moeder rijst op uit de as’
Plaats: Armenië, Yerevan, Kentron, Tsitsernakaberd Memorial
Ontwerp: Rostam Avetisyan
Onthulling: 2002
Foto: Wikimedia Commons
Na dramatisch verlopen Balkanoorlogen pleegt een groep Turkse officieren onder de naam Jong-Turken in 1913 een staatsgreep. Zij willen Turkije omvormen tot een moderne natie, maar omdat hun pogingen om aansluiting te vinden bij Engeland en Frankrijk hooghartig worden afgewezen, kiezen zij in de Eerste Wereldoorlog voor een bondgenootschap met Duitsland. Als dit tot zware verliezen leidt, worden de Armeniërs aangewezen als zondebok. Er volgen massa-executies, onteigeningen, gedwongen assimilatie, kunstmatige hongersnood en vernietiging van de materiële cultuur. In mei 1915 start de deportatie van de gehele Armeense bevolking naar het Syrische woestijnstadje Der el-Z. Het aantal slachtoffers wordt op 1 - 1,5 miljoen geschat.
‘Voetstappen‘
Plaats: Oekraïne, Donetsk, in de wijk Leninsky
Ontwerper: Yuri Ivanovich Baldin
Onthulling: 2006
Foto: Wikimedia Commons
Kort voor de Duitse troepen in 1941 Donetsk bezetten, vluchten 200.000 inwoners naar het oosten. Drieduizend Joodse families moeten verhuizen naar een ghetto in de wijk Witte Steengroeve. Daar verrichten ze dagelijks wel 17 uur onafgebroken dwangarbeid. In april 1942 sluiten de Duitsers het ghetto en vermoorden de 15.000 inwoners. Velen worden levend in een diepe mijnschacht gegooid. Donetsk wordt bijna volledig verwoest: van de 507.000 inwoners zijn er na de oorlog nog 175.000 over. Een week voor de onthulling van het monument in 2006, is het beklad met een hakenkruis.
‘Moeders Schreeuw’
Plaats: Azerbeidzjan, Baku, Khojali Avenue,
Ontwerp: Aslan, Teymur & Mahmud Rustamov
Onthulling: 2008
Foto: Baku News
In 1988 breekt een gewapend conflict uit tussen Azerbeidzjan en de regio Nagorno-Karabach die naar onafhankelijkheid streeft en gesteund wordt door Armenië. Het dorp Chodzjali beschikt over het enige vliegveld in de regio en wordt door Azerbeidzjaanse troepen gebruikt om Armeense gebieden in Nagorno-Karabach te bombarderen, waarbij veel burgerslachtoffers vallen. In de nacht van 25 op 26 februari 1992 vallen Armeense soldaten na zware beschietingen te hebben uitgevoerd, het dorp binnen. Zij doden 613 burgers, meest vrouwen, kinderen en ouderen, en nemen meer dan duizend inwoners gevangen.
‘Respect voor de Tommy’
Plaats: Turkije, Gallipoli, Çanakkale, Eceabat Kocadere Köyü
Ontwerp: Tankut Öktem
Onthulling: 1997
Foto: Wikimedia Commons
In 1915 landen geallieerde troepen op het schiereiland Gallipoli om van daaruit Constantinopel te veroveren, de hoofdstad van het Ottomaanse Rijk, dat in de oorlog aan Duitse kant strijdt. De poging mislukt met als gevolg meer dan 250.000 slachtoffers, aan elke zijde. De veldtocht is de eerste grote operatie voor het, vanwege de Eerste Wereldoorlog naar Europa gestuurde Australian and New Zealand Army Corps (ANZAC). Het monument is gebaseerd op een waar gebeurd verhaal: een Turkse soldaat die een gewonde Australische officier veilig achter de Australische linies brengt.
Monument voor de Grieken van Klein-Azië
Plaats: Griekenland, Pella, Neos Milotopos
Ontwerp: onbekend
Onthulling: 2011
Foto: Greek Genocide Resource Center
In het Ottomaanse Rijk streeft het regime van de Jong-Turken naar een homogene Turkse natiestaat. Het ziet de christelijke Pontische Grieken die langs de kust van de Zwarte Zee wonen, net als de Armeniërs, als een potentieel vijandige minderheid, vooral omdat de Turken bondgenoot zijn van de Duitsers, terwijl de Grieken zich hebben aangesloten bij de geallieerden. Bij razzia’s worden grote aantallen Griekse mannen opgepakt en naar concentratiekampen gebracht. Tussen 1914 – 1922 komen tussen de 750.000 en 900.000 Grieken om bij gedwongen deportaties en massamoorden.
‘Vrouw rouwt om de gesneuvelde soldaten’
Plaats: Bulgarije, Stara Planina gebergte, Sjipka pas, Sjipka Herdenkingskerk
Ontwerp: onbekend
Onthulling: 1902 (inwijding kerk)
Foto: Wikimedia Commons
Het beeld staat bij de Sjipkakerk, een gedenkkerk die gebouwd is voor Russische, Roemeense, Oekraïense en Bulgaarse militairen. Zij zijn in 1877 en 1878 gesneuveld tijdens de verdediging van de Sjipkapas in de Russisch-Turkse oorlog. Dankzij de overwinning van de Russen wordt Bulgarije een zelfstandig vorstendom binnen het Ottomaanse Rijk. Onder de kerk bevindt zich een crypte met 17 stenen sarcofagen, waarin zich de as van de gevallen soldaten bevindt. In 34 marmeren platen zijn de namen van de Russische regimenten, alsook die van de gesneuvelden gegraveerd.