Gedenken
een wereld die hun werd onthouden door hem te bevolken*
Een installatie om de bijna 7 miljoen slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog te gedenken: Joden, Roma, Sinti, homoseksuelen en gehandicapten die op stelselmatige wijze zijn vermoord, louter en alleen om wie zij waren.
De installatie was te zien achter het venster van Koningsstraat 6, in de Nieuwmarktbuurt, in de oorlog een van de Joodse getto’s in Amsterdam. Op dit adres was destijds een kruidenierswinkel en verkooppunt van koosjer brood gevestigd. De eigenaars van de winkel, het echtpaar Abraham Plas (1876) en Heintje Plas – van Rheenen (1881), beiden geboren Amsterdammers, zijn in 1943 opgepakt en vermoord in het vernietigingskamp Sobibor.
Op een baar liggen 23 witte linnen zakken gevuld met tarwekorrels. De omvang van de zakken staat voor het aantal slachtoffers; Joden per Europees land en homoseksuelen, gehandicapten, Roma en Sinti voor heel Europa. Joden werden in de meeste landen al voor deportatie verplicht tot het dragen van de gele Davidsster, in de kampen moesten homoseksuelen een roze, Roma en Sinti een donkerbruine driehoek dragen. Gehandicapten kregen geen teken want zij werden meteen vermoord.
Van de ongeveer 700.000 tarwekorrels (1 korrel staat voor 10 mensenlevens) heb ik de meeste afgewogen. 119.700 korrels heb ik met de hand geteld; 10.200 voor de Nederlandse Joden, 1.000 voor de homoseksuelen, 22.500 voor de gehandicapten en 86.000 voor de Roma en Sinti.
wilt u meer lezen, klik hier
Abraham (9 maart 1876) en Heintje (3 augustus 1881) trouwen op 6 januari 1904. Ze krijgen vier kinderen; een dochtertje dat slechts vijf maanden oud is geworden en drie zoons.
Abraham is diamantbewerker, maar raakt werkeloos en begint een eigen zaak; een kruidenierswinkel met brooddepot op Koningsstraat 5. Ze wonen vlakbij in een pension op de Gelderschekade.
In augustus 1936 verhuist de winkel naar nummer 6 aan de overkant. Abraham en Heintje gaan boven de zaak wonen.
Bakkerij
Rond 1850 is op Koningsstraat 6 al een kleine bakkerij gevestigd. In 1908 krijgt de Amsterdamse Stoom Meel & Broodfabriek Ceres vergunning om de panden 6 en 8 te verbouwen tot bakkerswinkel met 4 bovenwoningen voor 10 gezinnen.
Vanaf 1936 verkoopt Abraham Plas hier 3 keer daags vers gebakken brood van de Haagse N.V. de Vereenigde Bakkerijen O.R.T. (onder rabbinaal toezicht).
Tarwe - symboliek
Al van oudsher staan korenaren en in het bijzonder tarwe in Westerse en Midden-Oosterse culturen voor hoop op een leven na de dood.
119.700 tarwekorrels tellen
De installatie gaat over gedenken, over stilstaan bij de verschrikkingen van de Holocaust.
Hiervoor tijd nemen is essentieel. Door zoveel korrels handmatig te tellen is tijd een wezenlijk element van de installatie geworden.
Abraham (67) en Heintje (61) worden opgepakt en komen op 30 maart 1943 aan in Kamp Westerbork.
Hier verblijven ze een week in de grote barak 60. Met 2.018 anderen worden ze op 6 april met de 6e deportatietrein op transport gesteld naar Sobibor.
Na aankomst op 9 april worden ze meteen vermoord.
Van alle 27 naaste familieleden; (klein)kinderen, broers en zussen met naaste familie hebben 5 mensen de oorlog overleefd: hun oudste zoon, hun schoondochter en hun 3 kleinkinderen.
dat is alles
Er is geen mens
er zijn mensen
er is poëzie geen gedicht
poëzie over langzaam voorbijgaan
geen gedicht over onbekenden
er zijn mensen en als ik zeg
ik bemin ze dan lieg ik
en als ik lieg ik bemin ze
dan spreek ik de waarheid
over één mens
en ik zeg zij alleen
maken steen steen
zij alleen maken water water
ik bedoel zij maken een wereld
die hun werd onthouden
door hem te bevolken
en dat is dubbel gezegd
zo leggen de feiten zich neer
dubbelzinnig en links
als de mensen
ik heb hen niet lief maar
ik sta hen bij als mijzelf
dat is alles.
[Uit: Gerrit Kouwenaar, Gedichten 1948-1978. Amsterdam: Querido, 1982, p. 145.]
Enkele van de vele reacties op deze installatie:
“Dit project heeft me verrast en ontroerd, terwijl ik natuurlijk weet en ervaren heb wat er allemaal gebeurd is met grote groepen mensen die zich van geen kwaad bewust waren.
Je kunstwerk laat dat duidelijk zien. Ik hoop dat de mensen die dit zien zich ook bewust zijn of worden dat er op teveel plekken in deze wereld nog veel moet gebeuren om in vrede te kunnen leven. Jij hebt je steentje bijgedragen met dit Kunstwerk.”
Marianne Plas
“Ik vind het erg indrukwekkend en mooi bedacht. Jouw initiatief toont ook aan dat herdenken en indruk maken, los staat van volume/massa. Hopelijk gaan veel mensen kijken.”
Jasper
“Een heel mooi “stilleven”. Stil en “leven”. Indrukwekkend.”
Rudolf
“Ik ben er gisteren even naar toe gelopen. Ik vind het in al zijn eenvoud en bescheidenheid toch indrukwekkend.
Het vele zwart in de vitrine weerkaatst de straat in het glas van de ramen, Daarmee komt de werkelijkheid van nu en toen samen. De lucht kleurt door de zwarte achtergrond donker en de straat somber. Maar de zon scheen tegelijkertijd. De symboliek van tarwekorrels, de baar en het linnen vind ik heel goed gevonden.”
Anton
“Heftig, en mede daardoor een prachtig ´Memoriaal´ geworden. Goed gedocumenteerd ook. Het gedicht neemt afstand. Blij met de aanvullende informatie over de verloren gegane mensenlevens. Nooit te vergeten... Prachtig en ontroerend.”
Els
Met dank aan de Stichting Kunst en Cultuur Amsterdam Centrum voor haar bijdrage in de kosten.