ONgehoord
Filosofe Hannah Arendt (Duitsland 1906 - Verenigde Staten 1975) heeft een scherpe analyse gemaakt over de opkomst van totalitaire bewegingen en hun aantrekkingskracht op de massa. Veel mensen vinden de moderne wereld onrechtvaardig en keren zich daarom tegen gevestigde maatschappelijke organisaties zoals politieke partijen en vakbonden. Er is sprake van een wijdverbreid gevoel van onmacht. Mensen willen zich weer 'gehoord' voelen.
ONgehoord | installatie | neon en geroest ijzer op aluminium paneel | ON springt aan en uit | 2021 | 150 x 34cm
Dit werk is gemaakt voor de expositie Het gewicht van woorden. Tien kunstenaars, de groep PhArt, tonen hun kijk op het leven en werk van Hannah Arendt.
wilt u meer lezen over deze analyse van Hannah Arendt, klik hier
De westerse wereld - en ook Nederland - wordt de laatste jaren opgeschrikt door een toenemend aantal uitbarstingen van ongekend agressief geweld. Ongeorganiseerde samenscholingen van woedende burgers monden uit in willekeurige vernieling en plundering van om het even stations, winkels, auto’s en meer. Ook grootschalige boerenprotesten krijgen steeds meer een provocerend en intimiderend karakter. Wat al deze uitbarstingen gemeen hebben is dat de deelnemers eigen redenen hebben om boos te zijn, om zich in de steek gelaten te voelen door de gevestigde orde. Ze voelen zich niet gehoord. Er is sprake van een wijdverspreid gevoel van onmacht, veel mensen vinden de wereld onrechtvaardig.
Hannah Arendt ziet in deze grootschalige uitingen van onbehagen de voorwaarde voor de opkomst van totalitaire bewegingen, en hun aantrekkingskracht voor de massa. Een massa is gefragmenteerd, bestaat uit individuen die niet langer deel uitmaken van een groep met een gemeenschappelijk belang zoals een politieke partij, vakbond of beroepsorganisatie. De massamens is politiek onverschillig, neemt zelden deel aan verkiezingen en is alle partijen vijandig gezind. Maar de massa heeft wel behoefte aan een doctrine die een structuur biedt en daarom is zij ontvankelijk voor complottheorieën die een gezamenlijk vijandbeeld scheppen. De massamens kan de werkelijkheid niet meer van fictie onderscheiden.
Deze analyse van Arendt is in het licht van de bovengeschetste ontwikkelingen nog onverminderd actueel. Reden genoeg om haar serieus te nemen. Mensen moeten zich weer gehoord voelen.
De zegetocht van het kapitaal
De zegetocht van het kapitaal | bewerkte foto geprint op Epson Enhanced Matte op MDF | 50 x 70cm | 2024 | € 750
Beeld: gevelreliëf Beurs van Berlage, Amsterdam Het Verkeer Lambertus Zijl, 1903
Het kwatrijn op het gevelreliëf is zeer optimistisch van toon. Dit heb ik vervangen door deze tekst van Rosa Luxemburg uit 1915 die actueler is dan ooit:
‘De brutale zegetocht van het kapitaal schiep de voorwaarden voor zijn eigen uiteindelijke ondergang, hij vestigde de kapitalistische wereldheerschappij, waarop alleen de socialistische wereldrevolutie kan volgen.’
Dit werk is gemaakt voor de expositie Ontmoet Rosa Luxemburg. Twaalf kunstenaars, de groep PhArt, belichten het leven en werk van deze denker in een expositie op het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis in Amsterdam.
wilt u meer lezen over dit werk over Rosa Luxemburg, klik hier
In 1904 heeft Rosa Luxemburg deelgenomen aan de Tweede Internationale, een congres voor socialistische partijen, dat werd gehouden in het Concertgebouw in Amsterdam. Zij heeft toen ook vergaderd in De Burcht. Dit vakbondsgebouw (1900) van de Algemeene Nederlandsche Diamantbewerkersbond (ANDB) was een ontwerp van architect Hendrik Petrus Berlage.
Tijdens haar 8-daagse verblijf heeft zij ongetwijfeld ook de fonkelnieuwe Beurs van Berlage (1903) gezien. Dat de socialist Berlage de opdracht voor de bouw van een beursgebouw had gekregen was opmerkelijk, want hij geloofde dat de beurshandel geen lang leven was beschoren. Daarom ontwierp hij een gebouw dat in de toekomst, na de zege van het socialisme, als groots gemeenschapshuis kon dienen, een ‘volkspaleis’. Bovendien moest het als Gesamtkunstwerk de geestelijke ontplooiing van mensen stimuleren. Zijn vriend en geestverwant Albert Verwey kreeg de opdracht te bedenken met welke wandversieringen, sculpturen en reliëfs er een organisch geheel met het architectonisch ontwerp tot stand zou komen.
Het reliëf Het Verkeer illustreert dat internationale handel – gesymboliseerd in boten, goederen en lastdieren uit alle windstreken, zoals paarden, stieren en kamelen – de verbroedering bevordert tussen de wereldvolkeren, zie de Chinees, de Arabier en de westerling. Daaruit zou uiteindelijk een verenigd Europa, zelfs een verenigde wereld voortkomen: gelijkwaardig en rechtvaardig. In het kwatrijn onder het reliëf, verwoordt Verwey dit ideaal als volgt:
De aard wordt straks één: de volkren zijn als groepen
Van d’eenen bond die heel haar bol beheerscht.
Door land, door zee, streeft trein, streeft vloot om ’t zeerst
Naar ’t wisslend doel waarheen ze elkander roepen.
Dit kwatrijn heb ik vervangen door een tekst van Rosa Luxemburg uit 1915:
‘De brutale zegetocht van het kapitaal schiep de voorwaarden voor zijn eigen uiteindelijke ondergang, hij vestigde de kapitalistische wereldheerschappij, waarop alleen de socialistische wereldrevolutie kan volgen.’
Heel scherp zag zij de gevolgen van het kapitalisme. Haar droombeeld is nog ver weg, de brutale zegetocht van het kapitaal actueler dan ooit.
Dit werk is gemaakt voor de expositie Ontmoet Rosa Luxemburg. Twaalf kunstenaars, de groep PhArt, belichten het leven en werk van deze denker in een expositie op het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis in Amsterdam.