Tweede Wereldoorlog
In de Tweede Wereldoorlog (WO II), die op 1 september 1939 begint met de Duitse inval in Polen, staan de geallieerden (onder meer Groot-Brittannië, de Sovjet-Unie en vanaf 1941 de Verenigde Staten) tegenover de asmogendheden (met name Duitsland, Italië en vanaf 1941 Japan).
In mei 1940 worden Nederland, België en grote delen van Frankrijk door Duitse troepen bezet. De strijd speelt zich af op fronten in West-Europa, Rusland, Afrika, Zuidoost- Azië en de Stille Oceaan. Na de Brits-Amerikaanse invasies, op 9 juli 1943 op Sicilië en op 6 juni 1944 in Normandië, keren de kansen en wordt Duitsland in het defensief gedrongen.
Op 7 mei 1945 komt met de overgave van Duitsland een eind aan de oorlog in Europa. Nadat Hiroshima en Nagasaki begin augustus door twee atoombommen zijn vernietigd, capituleert Japan op 15 augustus.
Slachtoffers: tussen 70 en 72 miljoen doden, van wie naar schatting zo’n 25 miljoen militairen, 40 miljoen burgers en 6 miljoen Joodse Holocaust-slachtoffers. Van de oorlogvoerende landen wordt de Sovjet-Unie het zwaarst getroffen met bijna elf miljoen militaire en bijna twaalf miljoen burgerslachtoffers.
Monument voor de vrouwelijke Venetiaanse partizanen
Plaats: Italië, Venetië, Castello Sestieri, Tuinen van de Biënnale
Ontwerp: Augusto Murer
Onthulling: 1969
Foto: Creative Commons
Op deze locatie worden op 3 augustus 1944 zeven politieke gevangenen, onder wie ook enkele partizanen, vermoord door de nazi’s. De partizanen, socialisten communisten, strijden zowel tegen de Duitsers als tegen de fascisten in eigen land. Deze laatsten zijn uitzonderlijk wreed door tegenstanders dood te martelen en ook hun vrouwen en kinderen te vermoorden. Na afloop van de bezetting nemen de partizanen wraak. Tijdens WO II zijn er in heel Italië ongeveer 460.000 militairen en burgers gesneuveld en omgekomen.
Monument voor de gevangenen van concentratiekamp Mittelbau-Dora
Plaats: Duitsland, Thüringen, Nordhausen, Kohnsteinweg 20
Ontwerp: Jürgen von Woyski
Onthulling: 2003
Foto: A Polish Journey
In het buitenkamp van concentratiekamp Buchenwald is vanaf najaar 1943 een ondergrondse fabriek gevestigd voor de productie van V-1 en V-2 raketten (V= vergeldingswapen). Concentratiekampgevangenen en dwangarbeiders, mannen en vrouwen, zitten hier opgesloten en moeten dag en nacht werken. Velen van hen sterven al na een paar weken vanwege de verschrikkelijke werk- en leefomstandigheden. Het aantal slachtoffers wordt op meer dan 26.000 geschat.
Monument voor de zeelieden van de koopvaardij
Die vanuit Cardiff, Barry en Penarth zijn vertrokken en niet meer terugkeerden.
Plaats: Verenigd Koninkrijk, Wales, Cardiff Bay, Pierhead Street
Ontwerp: Brian Fell
Onthulling: 1994
Foto: The Cardiffian
De Britse koopvaardij raakt nauw betrokken bij de oorlog. Zij is van levensbelang om het thuisland te voorzien van grondstoffen, wapens, munitie, brandstof, voedsel en alles wat nodig is voor de verdediging. De schepen lopen constant gevaar niet alleen door beschieting door Duitse onderzeeërs, maar ook door aanvallen vanuit de lucht. De Britse vloot telt wereldwijd 200.000 bemanningsleden, 30.248 van hen komen om.
‘De familie’
Plaats: Wit-Rusland, Zuid-Backa, Novi Sad, Beogradsky Kej
Ontwerp: Jovan Soldatović
Onthulling: 1992
Foto: Wikimedia Commons
Dit vier meter hoge beeld gedenkt de slachtoffers van de ‘Novi-Sad razzia’. In januari 1942 vermoordt de Hongaarse bezetter in een systematisch voorbereide operatie meer dan 1.300 Joden, zigeuners en andere Serviërs. Veel slachtoffers worden gedood op het stadsstrand waar hun lichamen in wakken van de Donau worden gegooid.
‘De onoverwonnen Kaminski en zijn zoon’
Plaats: Wit-Rusland, Minsk/ Lahoisk District, Chatyn herinneringscentrum
Ontwerp: Sergei Selichanow
Onthulling: 1969
Foto: Wikimedia Commons
Op 22 maart 1943 worden vrijwel alle 156 inwoners van Chatyn door de nazi’s in een schuur levend verbrand. Chatyn is een symbool van de genocide op de Wit-Russische burgerbevolking: 5.295 dorpen worden verwoest, waarvan tientallen meerdere malen, soms tot vijf keer toe. In 618 dorpen wordt de bevolking levend verbrand. 136 dorpen worden nooit meer opgebouwd. Meer dan 2.230.000 Wit-Russen (een kwart van de bevolking) overleven de nazibezetting niet.
‘De treurende weduwe’
of ‘Het vrouwtje van Putten’
Plaats: Nederland, Gelderland, Putten, Dorpsstraat, Herdenkingshof
Ontwerp: Mari Andriessen
Onthulling: 1949
Foto: VVV Putten
De Puttense verzetsbeweging doet in 1944 een aanval op officieren van de Wehrmacht, die mislukt. De volgende dag, op 1 oktober, voert de bezetter als vergelding een razzia in het dorp uit. In totaal worden 110 huizen totaal verwoest. Op 3 oktober keren de vrouwen, jongens en oude mannen weer langzaam terug naar Putten. Van de 659 afgevoerde mannen worden er 58 vrijgelaten uit kamp Amersfoort na medische keuring. Veertien weten te ontsnappen tijdens het begin van het transport van Amersfoort naar Neuengamme, Ladelund en andere concentratiekampen. Na de oorlog keren 49 mannen terug naar Nederland, hier overlijden nog eens vijf mannen als gevolg van de ontberingen. In totaal komen 552 mensen om het leven.
‘Huilende vrouw’
Plaats: Tsjechië, Midden-Bohemen, Lidice, Tokajická 152. Lidice herinneringscentrum
Ontwerp: Bedřich Stefan
Onthulling: 1957
Foto: Lidice Memorial in pictures
Na de aanslag op gouverneur Reinhard Heydrich in 1942, geeft Hitler opdracht om Bohemen door bloed te laten waden. De bekendste wraakactie is die tegen het mijnwerkersdorp Lidice waar alle mannen meteen worden vermoord. De vrouwen en kinderen komen vrijwel allemaal om in concentratiekampen. Het dorp zelf wordt door bulldozers met de grond gelijk gemaakt. Twee weken later overkomt Ležáky hetzelfde lot. Het aantal slachtoffers van de wraakacties wordt op 1.300 geschat.
Monument zonder naam
Plaats: Duitsland, Noordrijn-Westfalen, Schwerte-Oost, Emil Rohmann- Straße
Ontwerp: Horst Wegener
Onthulling: 2015
Foto:
Deze werkplaats voor het repareren van stoomlocomotieven maakt vanaf 1944 deel uit van de Duitse oorlogsindustrie. Honderden, voornamelijk Poolse en Russische, gevangenen uit concentratiekamp Buchenwald worden hier tewerkgesteld. De arbeidsomstandigheden zijn zwaar en er is gebrek aan eten. Maandelijks valt 20% van de mannen uit door sterfte of ziekte. Wanneer het front van de geallieerden nadert, wordt het kamp op 29 januari 1945 geruimd.
Monument voor de slachtoffers van de massamoord in Amiras
Plaats: Griekenland, Kreta, Viannos, Amiras
Ontwerp: Yiannis Parmakelis
Onthulling: 2007
Foto: Wikimedia Commons
In 1943 verwoest de Duitse bezettingsmacht, als reactie op een grote aanslag van partizanen, een twintigtal dorpen op het zuidelijk deel van Kreta. Daarbij worden de meer dan 500 inwoners vermoord. Elk dorp heeft een eigen gedenkmonument. Het grote gezamenlijke monument staat in Amiras.
‘Solidariteit’
Aan de slachtoffers van de moordende V-wapens Antwerpen 1944 - 1945
Plaats: België, Antwerpen, Jules Moretuslei, Stedelijke Begraafplaats Schoonselhof
Ontwerp: Ernest Denis
Onthulling: 1947
Foto: Helena van Essen
Antwerpen wordt op 4 september 1944 door de geallieerden bevrijd. Maar daarna vallen, tussen 13 oktober 1944 en 27 maart 1945, 3.709 V-1 en V-2 bommen op Antwerpen, met ruim 5.000 doden en 7.000 vernielde woningen tot gevolg. De V-1’s ziet en hoort men, maar voor de geluidloze V-2’s, zoals die op Cinema Rex vallen (567 doden), kan geen alarm worden gegeven. Antwerpen is daarmee ‘The City of Sudden Death’.
Wandreliëf
(onderdeel van het monument Bittermark)
Plaats: Duitsland, Noordrijn-Westfalen, Dortmund, Theodor-Freywald-Weg
Ontwerp: Karel Niestrath
Onthulling: 1960
Foto: Wikimedia Commons
De Gestapo haalt 300 mensen uit gevangenissen in Dortmund, Bochum en Herne. Het zijn Duitse verzetsmensen en dwangarbeiders uit Frankrijk, België, Nederland, Joegoslavië, Polen en de Sovjet-Unie. Ze worden naar het bos van Bittermark overgebracht en daar tussen 7 maart en 12 april 1945 vermoord. Op 13 april 1945 bezetten de Amerikanen het gebied.
‘Monument voor de vrouwen van de Tweede Wereldoorlog’
Plaats: Verenigd Koninkrijk, Londen, Whitehall
Ontwerp: John W. Mills
Onthulling: 2005
Foto: Stevebidmead
De British Women’s Propaganda roept vrouwen op om naast het vervullen van hun huishoudelijke taken ook actief deel te nemen aan het maatschappelijk leven en de oorlogsinspanningen. Vanaf 1941 wordt ook voor vrouwen een vorm van dienstplicht ingevoerd. Ze worden ingezet als onder meer mecaniciens, ingenieurs, munitiewerkers, luchtaanvallers en als chauffeurs van bus- en brandweerauto’s. Meer dan 640.000 vrouwen zijn ook daadwerkelijk actief in de strijdkrachten, vliegen met ongewapende vliegtuigen, besturen ambulances, werken als verpleegster. 60 Vrouwen opereren achter de vijandelijke linies in het Europese verzet in de Special Operations Executive.